فرانچایز Franchise یا حق امتیاز نوعی از کسب و کار است که کمپانی صاحب برند امتیاز استفاده از نام تجاری خود را در اختیار شرکت های ثالث قرار می دهند. در این مقاله قرار است اجزای فرانچایز را معرفی کرده و مزایا و معایب این نوع از کسب و کار را نیز مورد بررسی قرار دهیم.
فرانچایز چیست؟
فرانچایز Franchise مجوزی است که بر اساس آن اجازه استفاده از امتیازات و دارایی های یک کمپانی بزرگ (Franchisor) به یک شرکت ثالث (Franchisee) اعطا می شود. به عبارت دیگر شرکت ثالث به عنوان یک واحد نمایندگی، محصولات و خدمات خود را با نام تجاری کمپانی بزرگ به فروش می رساند. کسب و کارهای کوچک عموما در ازای خرید فرانچایز مبلغی را به عنوان حق امتیاز به کمپانی بزرگ پرداخت می کنند.
واگذاری فرانچایز چگونه است؟
زمانی که یک کسب و کار می خواهد با هزینه ای اندک سهم بازار یا دسترسی جغرافیایی خود را افزایش دهد، از فرانچایز برای محصولات و نام تجاری خود استفاده می کند. در حقیقت فرانچایز یک سرمایه گذاری مشترک بین کمپانی صاحب برند (Franchisor) و کسب و کار مستقل (Franchisee) است که بر اساس آن کمپانی اصلی (مادر) امتیاز استفاده از نام و ایده های تجاری خود را در ازای مبلغی به فروش می رساند. کسب و کار مستقل یا تحت پوشش نیز با خرید امتیاز تجاری، محصولات و خدمات خود را طبق متدها و نام تجاری کمپانی صاحب برند به بازار عرضه خواهد کرد.
فرانچایز یک روش بیزنسی بسیار محبوب برای ورود افراد تازه وارد به شمار می رود. برای مثال برای فعالیت در بازارهای رقابتی نظیر راه اندازی فست فود می توان از نام تجاری کمپانی های معتبر استفاده کرد. یکی از مزایای شاخص فرانچایز این است که به لطف نام و اعتبار کمپانی های شناخته شده دیگر نیاز به صرف هزینه برای شناساندن برند یا محصولات خود به مشتریان نخواهید داشت.
تاریخچه فرانچایز
ایالات متحده آمریکا به عنوان مهد تجارت های فرانچایز در دنیا شناخته می شود و تاریخچه پرباری در زمینه تجارت فرانچایز دارد. آغاز جنبش تجارت فرانچایز در این کشور به اواسط قرن ۱۹ میلادی بر می گردد. زمانی که مخترع چرخ خیاطی به نام آیزاک سینگر برای جذب مشتری بیشتر از شیوه ای به نام فرانچایز استفاده کرد. در سال ۱۹۰۳ میلادی نیز رستوران های محبوب هاوارد جانسون راه را برای رشد رستوران ها و فرانچایزهای بعدی هموار کرد که در نهایت منجر به ظهور بی سابقه صنعت فست فود در کشور آمریکا گردید.
امروزه نیز بخش عمده تجارت های ایالات متحده آمریکا به فرانچایز تعلق دارد. در سال ۲۰۱۷ میلادی ۱۵ کمپانی برتر در زمینه فرانچایز بیشتر شامل کمپانی های فست فود و مواد خوراکی نظیر مک دونالد، Taco Bell، Dairy Queen، Denny’s، ساندویچ های Jimmy John و دونات دانکین بودند. از دیگر کمپانی های معروف فرانچایز می توان به هتل های زنجیره ای همپتون (Hampton)، سوپرمارکت های ۷-Eleven و باشگاه های ورزشی Anytime Fitness اشاره کرد.
اصول و مقررات فرانچایز
نوع قراردادهای فرانچایز برای هر کدام از کمپانی های صاحبان برند متفاوت است. این توافق نامه ۳ روش پرداخت هزینه در ازای حق امتیاز در اختیار کسب و کارهای کوچک قرار می دهد. در روش اول مبلغی را به عنوان پیش پرداخت برای استفاده از حقوق و نام تجاری یک کمپانی به آن پرداخت خواهد کرد. روش دوم دوم کمپانی صاحب برند در ازای آموزش، تجهیز یا مشاوره تجاری مبلغ مشخصی را دریافت می کند. در روش سوم نیز کمپانی صاحب برند درصدی از فروش کسب و کار کوچک را به عنوان حق الزحمه و پورسانت دریافت خواهد کرد.
شایان ذکر است که قراردادهای فرانچایز به صورت موقت تنظیم می شوند بدین معنی که همانند یک اجاره نامه هرگونه حق تصاحب و مالکیت تجاری از کسب و کار کوچک گرفته خواهد شد. درحقیقت با توجه به نوع قرارداد، توافق نامه اعطای فرانچایز برای یک بازه زمانی بین ۵ تا ۳۰ سال منعقد می گردد که در صورت نقض یا فسخ زودرس، جریمه های بسیار سنگینی برای کسب و کاری که فرانچایز را دریافت کرده در نظر گرفته خواهد شد.
اگرچه قانون فرانچایز توسط کمیسیون تجارت فدرال در سال ۱۹۷۹ در کشور آمریکا به تصویب رسید اما هر کدام از ایالت های این کشور قوانین متفاوتی در زمینه کسب و کارهای فرانچایز دارند. در حقیقت این قانون یک نوع شفاف سازی برای خریدار فرانچایز به شمار می رود که وی را از خطرات، عواید و محدودیت های سرمایه گذاری مشترک با کمپانی های صاحب امتیاز آگاه می کند.
این قانون در حقیقت اطلاعات مربوط به هزینه و سوالات حقوقی فرانچایز را به طور کامل شفاف سازی می کند، علاوه بر این فهرستی معتبر از فروشندگان تجاری را به همراه گزارشی از عملکرد مالی آنها در اختیار صاحبان کسب و کارهای کوچک قرار می دهد. این قانون با نام پیشین بخشنامه UFOC چندین بار مورد بازبینی قرار گرفت تا اینکه در سال ۲۰۰۷ به عنوان سند مکتوب فرانچایز (Franchise Disclosure Document) نام گذاری شد.
انواع مختلف فرانچایز
سه شکل اصلی فرانچایز وجود دارد:
۱- فرانچایزهای ساخت و توسعه
در این فرانچایز، لایسنس تولید یک سری محصولات و یا خدمات با استفاده کامل از نام تجاری، به افراد دیگر واگذار می شود. برای نمونه بسیاری از برندهای خوراکی و نوشیدنی را می توان مثال زد که از این دست فرانچایزها هستند.
۲- فرانچایزهای توزیع محصول
در این نوع فرانچایز، تنها حق فروش یک سری محصولات و یا خدمات با استفاده از لوگو و بدون پشتیبانی دائمی از کسب و کار، به افراد دیگر اعطا خواهد شد. در این نوع فرانچایز، ارتباط مستقیم بین فروشنده و عرضه کننده وجود دارد. نمونه ای از این نوع فرانچایزها، برندهای پمپ بنزین هستند که تنها حق فروش فرآورده های نفتی خود را به سایر افراد اعطا می کنند. در این نوع فرانچایز، غیر از فروش، سایر خدمات بر عهده صاحب امتیاز خواهد بود.
۳- فرانچایزهای کسب و کار یا Busines
این نوع فرانچایزها که در قالب تجارت و کسب و کار هستند، مرسوم ترین نوع فرانچایز می باشند. در این روش، یک قرارداد تجاری بین صاحب امتیاز و شخص خواهان امتیاز منعقد شده و مطابق با آن، استفاده از نام تجاری، لوگو، و مدل کسب و کار به فرد خواهان اعطا می شود. در این روش، مبلغ زیادی به صاحب امتیاز پرداخت می گردد.
دو نوع فرعی دیگر از فرانچایز نیز قابل تعریف است:
۱- فرانچایز شغلی
در این روش، یک کسب و کار کوچک، حق امتیاز یک سری تجهیزات و ماشین آلات را از یک کسب و کار بزرگ تر دریافت می کند.
۲- فرانچایز سرمایه گذاری
برخی از سرمایه گذارها، فرانچایز سرمایه گذاری در یک هتل و یا رستوران بزرگ را دریافت می کنند.
مزایای فرانچایز
۱- ضریب شکست پایین :
با استفاده از franchise در واقع ایده ای را برای خود خریداری می کنید که امتحان خود را پس داده است. آمار نشان می دهد که تجارت های franchise به نسبت استارت آپ های مستقل، شانس بیشتری برای موفقیت در بازار دارند.
۲- کمک شغلی :
صاحبان فرانچایز برای راه اندازی کسب و کار خود کمک های بسیاری از کمپانی صاحب برند دریافت می کنند. در حقیقت با خریداری فرانچایزهای آماده به کار مواردی از قبیل تجهیزات، تدارکات و دستورالعمل های لازم نیز برای شروع کسب و کار به شما ارائه خواهد شد. علاوه بر این در اکثر مواقع شما آموزش های مداوم، کمک های مدیریتی و مارکتینگ را نیز دریافت خواهید کرد. برای مثال کسب و کار فرانچایز از خدمات کمپین های تبلیغاتی کمپانی مادر بهره مند می شود.
۳- قدرت خرید :
کسب و کار فرانچایز از قدرت خریدهای عمده کمپانی مادر بهره مند است بنابراین هزینه های مربوط به خرید کالا و منابع اولیه برای کسب و کار فرانچایز ارزان تر تمام خواهد شد.
۴- معروفیت :
اکثر فرانچایزهای شناخته شده دارای یک برند بین المللی و معروف هستند به گونه ای که با خرید آن در واقع مشتریان وفادار آن را نیز برای خود خواهید کرد.
۵- سود دهی :
کسب و کارهای فرانچایز بی اندازه سود آور هستند. اگر چه خرید امتیاز کمپانی های معروفی مانند مک دونالد یا KFC هزینه بسیار زیادی روی دست شما می گذارد اما نرخ بازگشت سرمایه (ROI) نیز به همان میزان بالا خواهد بود.
معایب فرانچایز
۱- قوانین سفت و سخت :
یکی از عیب های اساسی فرانچایز این است که شما باید از قوانین و دستورات سخت گیرانه کمپانی های صاحب برند پیروی کنید. در برخی از مواقع کمپانی های مادر تا حدی نمایندگی های خود را کنترل می کنند که ممکن است برای صاحبان آن مشقت بار باشد. با توجه به نوع قرارداد فرانچایز، کمپانی صاحب برند می تواند شرایط خاصی از قبیل محل نمایندگی، ساعت کار، قیمت اجناس، اعلانات، دکوراسیون و چیدمان را به صاحب نمایندگی دیکته کند.
علاوه بر این نمایندگی باید از محصولات عرضه شده توسط کمپانی صاحب برند استفاده کرده و از کمپین های فروش مجدد آن نیز تبعیت کند. استدلال کمپانی مادر برای این سطح از کنترل این است که مشتری باید در تمام نمایندگی ها حسی مشابه و یکنواخت داشته باشد.
۲- هزینه های جاری :
شما باید علاوه بر هزینه فرانچایز، مبلغی از درآمد ماهیانه خود را به عنوان حق الزحمه به کمپانی مادر پرداخت کنید. در برخی از مواقع کمپانی مادر هزینه ای در ازای سرویس های جانبی نظیر تبلیغات نیز از شما دریافت خواهد کرد.
۳- عدم حمایت مستمر :
برخی از کمپانی های مادر کمک آنچنانی به رشد کسب و کار شما نخواهند کرد و برخی دیگر نیز هنگام شروع کار تا حدودی شما را همراهی کرده و پس از آن مسئولیت تمام کارها را روی دوشتان می گذارند. علاوه بر این در بعضی مواقع قول آموزش نیرو و حمایت های جانبی را به شما می دهند که معمولاً عملی نخواهد شد.
۴- هزینه خرید بالا :
برای خرید حق امتیاز کمپانی معتبر باید مبلغ هنگفتی را صرف کنید. برای مثال برای خرید فرانچایز از کمپانی مک دونالد باید به طور کل مبلغی به ارزش ۱ تا ۲ میلیون دلار برای سرمایه گذاری داشته باشید.
۵- ریسک بالا :
اگر تصمیم به خرید فرانچایز ارزان قیمت گرفته اید باید ریسک های آن را نیز به جان بخرید. به عبارت دیگر فراخوان یک برند برای اعطای نمایندگی دلیلی برای تضمین موفقیت آن نخواهد بود. اگرچه شاید برخی از فرانچایزها عملکرد قابل قبولی از خود نشان می دهند ولی هیچگاه به سوددهی مطلوب نخواهند رسید. علاوه بر این در برخی از موارد فروش فرانچایز در واقع تجارت اصلی کمپانی صاحب برند محسوب می شود. بنابراین باید در انتخاب و سرمایه گذاری روی کمپانی های صاحب برند دقت کافی داشته باشید.
فرانچایز و استارت آپ
اگر کار بر روی ایده های دیگران را دوست ندارید، می توانید کسب و کار خود را راه اندازی کنید. راه اندازی کسب وکار شخصی مزیت های مالی و شخصی زیادی را برای شما به ارمغان می آورد. در عین حال مشکلاتی نیز برای جذب مشتری و فروش محصولات گریبان گیر شما خواهد شد.
علاوه بر این احتمال ورشکستگی کسب و کارهای شخصی بسیار بالا است. برای مثال آمار نشان می دهد که ۲۵ درصد بیزینس های شخصی در همان سال اول با ورشکستگی مواجه خواهند شد و نیمی از آنها نیز بعد از ۵ سال افول می کنند. در حقیقت تنها ۳۰ درصد کسب و کارهای شخصی تا ۱۰ سال در بازار دوام خواهند آورد.
برای این که رویای خود را به واقعیت تبدیل کنید باید ساعت های طولانی بدون کمک متخصصان بازاریابی برای کسب و کار خود تلاش کنید. برخی از کارآفرینان برای شروع کسب و کار خود روش ساده تری به نام فرانچایز را انتخاب می کنند که یک مدل تجاری پایدار، آزمایش شده و موفقیت آمیز را در اختیار آنها قرار می دهد. البته برخی از افراد نیز ایده های بسیار بزرگی در سر دارند که مستلزم راه اندازی استارت آپ شخصی می باشد، بنابراین سعی کنید مدل تجاری را متناسب با نیازهای کسب و کار خود انتخاب کنید.
چگونه فرانچایز باعث تولید درآمد می شود؟
در عمل، فرانچایز شامل سه نوع پرداخت به صاحب امتیاز است. نوع اول، کسی که خواهان امتیاز کسب و کار است، باید حقوق تحت کنترل یا علامت تجاری را از صاحب امتیاز در قالب هزینه اولیه خریداری کند. در روش دوم، حق امتیاز برای ارائه آموزش، تجهیزات و یا خدمات مشاوره توسط صاحب امتیاز دریافت می شود. روش سوم، صاحب امتیاز وجهی را به صورت درصد فروش یا خدمات از شخص خواهان امتیاز کسب و کار دریافت می کند. در هر سه روش فوق، فرانچایز نوعی ابزار درآمدزایی برای صاحب امتیاز است.
نمونه هایی از فرانچایز
فرانچایز در میان کسب و کارها بسیار رواج دارد و امکان توسعه و پیشرفت را برای هر نوع کسب و کاری فراهم می کند. برخی از نمونه شرکت های برجسته ای که از طریق فرانچایز، امتیاز استفاده از نام تجاری خود را اعطا کرده اند عبارت اند از:
- McDonald’s
- Starbucks
- Dominos
- KFC
- Pizza Hut
- Subway
- Dunkin’ Donuts
- Taco Bell
- Baskin Robbins
- Burger King
- Circle K
- Wendy’s
- ۷-Eleven
- Marriott International
