پروتکل در معنای کلی به مجموعه‌ای از قوانین و مقررات یا روش‌های تعامل و ارتباط بین دو شی یا دستگاه اطلاق می‌شود. در علوم کامپیوتر و شبکه‌های کامپیوتری، پروتکل به مجموعه‌ای از قواعد و روش‌هایی گفته می‌شود که برای ارتباط و تعامل بین دو دستگاه یا شبکه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این قواعد و روش‌ها شامل فرمت داده‌ها، ساختار پیام‌ها، نحوه تشخیص خطا و سایر جزئیات ارتباطی می‌باشند.
به عنوان مثال، پروتکل HTTP (Hypertext Transfer Protocol) برای انتقال اطلاعات از وب سرور به مرورگر و بالعکس استفاده می‌شود. پروتکل SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) برای ارسال و دریافت ایمیل استفاده می‌شود و پروتکل TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) برای ارتباط در شبکه‌های اینترنتی استفاده می‌شود. هر پروتکل به صورت دقیق و مشخص تعریف می‌شود و دستگاه‌هایی که می‌خواهند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، باید از همان پروتکل استفاده کنند تا بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
پروتکل امنیتی HTTPS
HTTPS یک پروتکل امنیتی برای ارتباط اینترنتی است که برای ارسال اطلاعات به صورت رمزنگاری شده بین دو دستگاه استفاده می‌شود. این پروتکل از پروتکل HTTP به عنوان پروتکل اصلی برای ارتباط اینترنتی استفاده می‌کند، اما با استفاده از پروتکل امنیتی TLS (Transport Layer Security) برای رمزنگاری اطلاعات ارسالی، امنیت ارتباط را تضمین می‌کند.
در ارتباطات HTTPS، اطلاعاتی که بین مرورگر و سرور وب تبادل می‌شوند، از جمله رمز عبور، شماره کارت اعتباری و سایر اطلاعات حساس، به صورت رمزنگاریشده ارسال می‌شوند. این به معنی آن است که هرگونه دسترسی ناخواسته به این اطلاعات توسط اشخاص غیرمجاز، امکان‌پذیر نیست.
برای استفاده از HTTPS، وب سایت باید یک گواهینامه SSL/TLS را که توسط مرکز صدور گواهینامه‌های SSL/TLS (CA) صادر شده است، برای اثبات هویت خود استفاده کند. این گواهینامه SSL/TLS، شامل اطلاعاتی نظیر نام دامنه وب سایت، نام سازمان و موارد دیگر است و توسط مرورگر کاربر بررسی می‌شود تا اطمینان حاصل شود که ارتباط با وب سایت مورد نظر، ارتباط امنی است.
امروزه، استفاده از HTTPS برای ارتباطات وب، بسیار رایج شده است. بسیاری از وب سایت‌ها از پروتکل HTTPS با TLS برای ارتباط امن با کاربران خود استفاده می‌کنند. این امر به دلیل افزایش امنیت و کاهش ریسک سرقت اطلاعات حساس کاربران، بسیار مهم است. همچنین، برخی مرورگرهای وب مانند گوگل کروم، اینترنت اکسپلورر و فایرفاکس، وب سایت‌هایی که از HTTPS استفاده نمی‌کنند را به عنوان “نامطمئن” علامت‌گذاری می‌کنند. و کاربران را به استفاده از وب سایت‌هایی که از HTTPS پشتیبانی می‌کنند، تشویق می‌کنند.
تفاوت های پروتکل HTTPS با HTTP
پروتکل HTTPS (Hypertext Transfer Protocol Secure) یک نسخه امن‌تر و رمزنگاری شده از پروتکل HTTP است. در واقع، HTTPS از SSL (Secure Sockets Layer) یا TLS (Transport Layer Security) برای رمزنگاری ارتباط استفاده می‌کند. که این باعث می‌شود اطلاعات ارسالی بین سرور و مرورگر به صورت رمزنگاری شده و امن انتقال داده شود.
در پروتکل HTTP، ارتباط بین سرور و مرورگر به صورت بدون رمزنگاری و با احتمال دسترسی سومی‌ها به اطلاعات انتقال داده شده انجام می‌شود. این بدان معناست که اطلاعاتی که بین سرور و مرورگر انتقال داده می‌شود، قابل دسترسی برای سومی‌ها مانند هکرها و جاسوسان می‌باشد. اما در پروتکل HTTPS، اطلاعات رمزنگاری شده و با استفاده از یک الگوریتم رمزنگاری قوی، تامین امنیت ارتباط بین سرور و مرورگر می‌شود.
به عنوان مثال، در یک سایت خرید آنلاین، اگر از پروتکل HTTPS استفاده شود، اطلاعات کارت اعتباری و سایر اطلاعات شخصی که در فرآیند خرید وارد می‌کنید، به صورت رمزنگاری شده انتقال داده می‌شود. و امکان دسترسی به این اطلاعات توسط افراد سومی که در اینترنت وجود دارند، کاهش می‌یابد.
بنابراین، اصلی‌ترین تفاوت بین پروتکل HTTPS و HTTP در امنیت ارتباط و رمزنگاری داده‌ها است. البته از لحاظ عملکرد و ساختار ارتباطی، دو پروتکل شباهت‌های زیادی دارند و از قواعد مشابهی برای ارتباط بین سرور و مرورگر استفاده می‌کنند.
لزوم استفاده از پروتکل HTTPS
استفاده از HTTPS برای سایت‌هایی که اطلاعات حساسی از کاربران دریافت می‌کنند، الزامی است. اطلاعات حساس مانند نام کاربری، رمز عبور، اطلاعات کارت اعتباری و سایر اطلاعات شخصی که در فرآیند خرید و پرداخت وارد می‌کنید، باید به صورت رمزنگاری شده انتقال داده شوند. تا به این ترتیب، افراد سومی نتوانند به راحتی به این اطلاعات دسترسی پیدا کنند.
استفاده از HTTPS برای سایت‌هایی که اطلاعات حساسی دریافت می‌کنند، نشانگر این است که سایت در حال استفاده از روش‌های امنیتی برای حفاظت از اطلاعات کاربران است. همچنین، استفاده از HTTPS در سایت‌هایی که اطلاعات حساسی دریافت نمی‌کنند، امکان دسترسی به اینترنت با سرعت و عملکرد بهتر را به کاربران ارائه می‌دهد.
در حال حاضر، بسیاری از مرورگرهای وب مانند Google Chrome، Mozilla Firefox و Safari، به صورت پیش فرض از سایت‌هایی که از پروتکل HTTPS استفاده می‌کنند، حمایت می‌کنند. همچنین، برخی از سایت‌هایی که از پروتکل HTTP استفاده می‌کنند، در موتورهای جستجوی اینترنت به شکل مناسب رتبه‌بندی نمی‌شوند و این می‌تواند به کاهش بازدید و ترافیک سایت منجر شود. بنابراین، استفاده از پروتکل HTTPS برای سایت‌هایی که اطلاعات حساسی دریافت می‌کنند، به طور قطع الزامی است. و حتی برای سایت‌هایی که اطلاعات حساسی دریافت نمی‌کنند، نیز توصیه می‌شود.
روش دسترسی موتورهای جستجو به صفحات وب رمزگذاری شده
موتورهای جستجو میتوانند به صفحات وبی که با پروتکل HTTPS رمزگذاری شده‌اند دسترسی پیدا کنند. اما نمی‌توانند محتوای این صفحات را بخوانند و در نتیجه نمی‌توانند آنها را در نتایج جستجو نمایش دهند.
زمانی که یک صفحه وب با پروتکل HTTPS رمزگذاری شده است، ارتباط بین مرورگر کاربر و سرور وب به صورت رمزنگاری شده صورت می‌گیرد. به طوری که افراد سوم نمی‌توانند به اطلاعات ارسالی در طول این ارتباط دسترسی پیدا کنند. در واقع، موتورهای جستجو میتوانند به این صفحات دسترسی پیدا کنند و اطلاعات رمزنگاری شده را دریافت کنند، اما نمی‌توانند آنها را برای کاربران نمایش دهند.
در واقع، موتورهای جستجو ممکن است به دنبال اطلاعاتی مانند عنوان صفحه، توضیحات متا، کلمات کلیدی و لینک‌های داخلی در صفحات HTTPS باشند. اما محتوای دقیق و اطلاعات دیگره در این صفحات را نمی‌توانند بخوانند. بنابراین، برای اینکه صفحات HTTPS در نتایج جستجو نمایش داده شوند، باید محتوای آنها به صورت علنی در دسترس قرار گیرد. به طوری که موتورهای جستجو بتوانند آنها را خوانده و شناسایی کنند. برای این منظور، می‌توان از روش‌هایی مانند استفاده از سایت مپ و ارسال آن به موتورهای جستجو یا اضافه کردن صفحات HTTPS به فایل robots.txt استفاده کرد.
سایت مپ
سایت‌مپ (Sitemap) فایلی است که شامل فهرست صفحات وب یک سایت است و به موتورهای جستجو اطلاع می‌دهد که چه صفحاتی در سایت وجود دارد و چه پیوندهایی بین آنها وجود دارد. این فایل به صورت XML یا HTML ساخته می‌شود و به موتورهای جستجو ارسال می‌شود. به این ترتیب، آنها میتوانند به راحتی به صفحات وب سایت دسترسی پیدا کنند و آنها را در نتایج جستجو نمایش دهند.
سایت‌مپ به صورت خودکار توسط برخی از پلاگین‌های سئو وردپرس و سایر سیستم‌های مدیریت محتوا ایجاد می‌شود، اما می‌توانآن را به صورت دستی نیز ساخت. برای ساختن سایت‌مپ، باید فهرست صفحات وب سایت را به صورت ساختار یافته و مرتب در فایل XML یا HTML قرار داد. این فایل سپس باید به صورت مستقیم در دامنه سایت قرار داده شود و یا لینک آن در فایل robots.txt سایت قرار گیرد.
سایت‌مپ اطلاعات مفیدی به موتورهای جستجو ارائه می‌دهد، مانند تاریخ آخرین به روزرسانی صفحات، اولویت هر صفحه در مقایسه با صفحات دیگر، و محتوای صفحات. این اطلاعات به موتورهای جستجو کمک می کند تا به راحتی صفحات سایت را پیدا کنند. این ویژگی به بهبود فرایند شناسایی و فهرست‌بندی صفحات وب در نتایج جستجو کمک می‌کند. همچنین، سایت‌مپ به صورت مستقیم به کاربران نیز اطلاعات مفیدی در مورد ساختار سایت و محتوای آن ارائه می‌دهد.
فایل robots.txt
فایل robots.txt یک فایل متنی است که در ریشه دامنه سایت قرار می‌گیرد. این فایل به موتورهای جستجو اجازه می‌دهد که محتوای سایت را بررسی کنند و روی نحوه دسترسی به صفحات سایت تاثیر بگذارند. به عبارت دیگر، robots.txt به موتورهای جستجو اطلاع می‌دهد کدام بخش‌های سایت باید شناسایی شوند و کدام بخش‌ها باید نادیده گرفته شوند.
فایل robots.txt برای کنترل روش‌های دسترسی موتورهای جستجو به صفحات سایت استفاده می‌شود. در این فایل، مسیرهایی که موتورهای جستجو مجاز به دسترسی به آنها هستندو همچنین مسیرهایی که باید از دسترسی موتورهای جستجو محافظت شوند، مشخص می‌شوند. این فایل بر اساس پروتکل Standard for Robot Exclusion (SRE) طراحی شده است و موتورهای جستجو همیشه در هنگام اسکن سایت، ابتدا این فایل را بررسی می‌کنند و سپس به صفحات سایت دسترسی پیدا می‌کنند.
ساختار و عمکرد فایل robots.txt
ساختار فایل robots.txt بسیار ساده است. هر خط از این فایل شامل دو بخش است: User-agent و Disallow. در بخش User-agent، نام موتور جستجو یا وب‌کراولر که باید اجازه دسترسی به صفحات سایت را داشته باشد، مشخص می‌شود. در بخش Disallow، مسیرهای که باید از دسترسی توسط موتور جستجو محافظت شود، مشخص می‌شود. به عنوان مثال، اگر می‌خواهید موتور جستجو گوگل از دسترسی به صفحاتی که شامل اطلاعات حساب کاربری هستند، جلوگیری کنید، می‌توانید مسیرهایی که حاوی این اطلاعات هستند، را در بخش Disallow فایل robots.txt قرار دهید.
برای ایجاد یک فایل robots.txt، ابتدا باید یک فایل متنی با نام robots.txt ایجاد کنید و آن را در ریشه دامنه سایت قرار دهید. سپس می‌توانید با استفاده از بخش User-agent، نام موتور جستجو یا وب‌کراولر را که باید اجازه دسترسی به صفحات سایت را داشته باشد، مشخص کنید. در بخش Disallow، می‌توانید مسیرهایی که باید از دسترسی توسط موتور جستجو محافظت شوند، مشخص کنید. برای اینکه این فایل به درستی کار کند، باید دقت کنید که نام موتورهای جستجو درست و مشخص باشد و مسیرهایی که قرار است از دسترسی محافظت شوند، به درستی مشخص شوند. همچنین، باید توجه داشت که فایل robots.txt تنها یک راهنمایی برای موتورهای جستجو است و اینکه موتورهای جستجو به طور کامل از دسترسی به صفحاتی که در این فایل مشخص شده‌اند، جلوگیری کنند، تضمین نمی‌شود.
