پروژه ارز دیجیتال فیس‌بوک (با نام جدید متا) چند سالی است که به یکی از مباحث داغ حوزه ارزهای دیجیتال تبدیل شده است و خیلی‌ها درباره ماهیت این ارز دیجیتال و کاربردهای آن برای ۲ میلیارد کاربر احتمالی این ارز، سؤالاتی در ذهن دارند.
دییم چیست؟ چه هدفی دارد؟ چگونه کار می‌کند؟ آیا گزینه مناسبی برای سرمایه‌گذاری است؟ این مقاله به تمام این سؤالات درباره ارز دیجیتال فیس‌بوک، بزرگترین شبکه اجتماعی جهان، پاسخ می‌دهد.
دییم چیست؟
دییم یک سیستم پرداخت مبتنی بر فناوری بلاک چین و همچنین یک ارز دیجیتال باپشتوانه ( استیبل کوین ) است. شرکت فیس‌بوک (با نام جدید متا) پشت این پروژه عظیم قرار دارد که طبق ادعاها، به چند میلیارد نفر در سراسر جهان خدمات خواهد داد.
لیبرا (Libra) نام قبلی دییم است. با توجه به حواشی این پروژه با نام لیبرا که در ادامه مقاله آن را بررسی می‌کنیم، شرکت فیس‌بوک در اول دسامبر ۲۰۲۰ تغییر نام آن به دییم را اعلام کرد تا بتواند کمی از فشارها بکاهد.
این پروژه هنوز راه‌اندازی نشده است و در مرحله توسعه به سر می‌برد؛ اما تخمین زده می‌شود که تا پایان سال ۲۰۲۲ راه‌اندازی شود.
سیستم پرداخت دییم
طبق اسناد منتشرشده، پروژه دییم خود را این طور معرفی کرده است:
«سیستم پرداخت دییم برای همه ساخته شده است. جابه‌جایی پول باید مانند ارسال پیامک ساده و ارزان باشد. مهم نیست کجا زندگی می‌کنید، شغلتان چیست و چقدر درآمد دارید.»
بر اساس توضیحات وب‌سایت رسمی دییم ، این پروژه ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد:
- موبایلی است : سیستم پرداخت دییم برای همه در دسترس است؛ فقط با داشتن یک تلفن هوشمند و اینترنت ساده می‌شود از آن استفاده کرد.
- باثبات است : ارز دیجیتال دییم دارای پشتوانه است که این دارایی‌ها را شامل می‌شود: ۱. پول نقد یا معادل آن و ۲. اوراق دولتی خیلی کوتاه‌مدت.
- سریع است : تراکنش‌های این پلتفرم سریع و آسان است؛ هم در زمان ارسال پول و هم در زمان خرج‌کردن آن.
- برای همه افراد در سراسر جهان است : سیستم پرداخت دییم نظام مالی جهانی را دسترس‌پذیرتر و متصل‌تر از قبل می‌کند.
- مقیاس‌پذیر است : پروتکل متن‌باز (Open-source) آن یک جامعه پویا از توسعه‌دهندگانی ایجاد می‌کند که برای کمک به مردم در دسترسی به سیستم پرداخت دییم محصولات و خدمات ارائه می‌کنند.
- امن است : این شبکه روی فناوری بلاک چین ساخته شده است و با فرض امنیت کامل طراحی شده است.
اگرچه این پروژه به پیشنهاد فیس‌بوک ایجاد شده است؛ به‌منظور حفظ شفافیت در پروژه، نظارت بر کل عملیات آن برعهده شورایی به‌نام «انجمن دییم» (The Diem Association) است. این انجمن نهادی است که از شرکت‌های فعال در بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله فناوری، فناوری مالی، مخابرات، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سازمان‌های غیرانتفاعی تشکیل شده است.
اعضای این انجمن در ابتدا شامل شرکت‌های بزرگی از جمله ویزا، مسترکارت، پی‌پال، ویزا، اوبر، لیفت، کوین بیس و… بود که البته پی‌پل، ویزا، ای‌بی و مسترکارت به‌دلیل نگرانی از قانون‌گذاران، از این انجمن خارج شدند .
با این حال، اکنون هم شرکت‌های بزرگی مانند اوبر، کوین بیس و اسپاتیفای از اعضای این انجمن هستند. تعداد این اعضا ممکن است به بیش از ۱۰۰ نفر هم برسد.
رز دیجیتال دییم؛ یک ارز بدون نوسان
همان طور که اشاره کردیم، این سیستم پرداخت یک استیبل کوین یا ارز دیجیتال با پشتوانه دارد که نام آن هم دییم است. البته در اسناد نماد این ارز دیجیتال «LBR» است؛ اما با توجه به تغییر نام، احتمالاً نماد آن هم تغییر خواهد کرد.
دلار آمریکا، یورو، پوند انگلیس و دیگر ارزهای فیات عمده، پشتوانه این ارز دیجیتال خواهند بود و ارزش آن با آنها بالا و پایین می‌شود؛ مانند تتر که قیمت هر واحد از آن به دلار آمریکا برابر است.
با توجه به پشتوانه‌ای بودن این ارز دیجیتال، نمی‌توان آن را یک ارز دیجیتال مستقل دانست. خودِ شرکت فیس‌بوک بارها اعلام کرده است که با طراحی این ارز دیجیتال، فقط کمک می‌کند پول‌های ملی راحت‌تر منتقل شوند و در عمل هیچ پول جدیدی ایجاد نشده است.
بنابراین حداقل در فازهای ابتدایی، ارز دیجیتال دییم فقط پول و ابزاری برای پرداخت است و نمی‌شود آن را گزینه‌ای برای سرمایه‌گذاری دانست.
دییم؛ شبکه متمرکز
اگرچه خود شرکت متا (فیس‌بوک) معتقد است دییم به‌صورت غیرمتمرکز کار می‌کند، به‌عقیده بیشتر کارشناسان دییم ماهیتی متمرکز خواهد داشت.
البته طبق اسناد منتشرشده، هدف نهایی دییم این است که یک سیستم پرداخت بدون نیاز به مجوز (مانند بیت کوین و اتریوم ) باشد؛ اما شواهد نشان می‌دهد که فعلاً این سیستم قرار است روی یک بلاک چین دارای مجوز (Permissioned) اجرا شود. به همین دلیل، فقط اعضای انجمن دییم می‌توانند روی این بلاک چین تراکنش داشته باشند.
هدف طولانی‌مدت پروژه این است که دسترسی آسان‌تر و سریع‌تری به خدمات مالی برای مردم جهان فراهم کند. احتمالاً شرکت متا قصد دارد این ارز دیجیتال را روی فیس‌بوک، واتس‌اپ و اینستاگرام راه‌اندازی کند که مجموع کاربرانشان به بیش از ۲ میلیارد نفر می‌رسد.
این پروژه همچنین قول داده است محدودیت‌های دولت‌ها را مدنظر قرار دهد و چارچوب‌های قانونی را رعایت کند. از این نظر، احتمالاً دییم قوانین تحریم‌ها را هم رعایت می‌کند.
اگر دییم به‌تأیید نهادهای تنظیم مقررات آمریکا و سایر کشورهای جهان برسد، این پروژه مانند یک بانک مرکزی تمام‌عیار خواهد بود که روی فناوری بلاک چین اجرا می‌شود. با این توصیف، به‌راحتی می‌شود فهمید که این پروژه چیزی متفاوت از بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال است.
دییم چگونه کار می‌کند؟
این ارز دیجیتال بر بستر بلاک چین انحصاری خود راه‌اندازی خواهد شد. این زنجیره مبتنی بر الگوریتمی تحت‌عنوان «LibraBFT» است که شباهت‌های زیادی با اثبات سهام (PoS) دارد. برای تأیید هر تراکنش در شبکه، باید دوسوم مشارکت‌کنندگان یا همان نودهای اعتبارسنج، آن را تأیید کنند.
در ابتدا فقط اعضای جامعه لیبرا وظیفه تأیید و اعتبارسنجی تراکنش‌ها را بر عهده دارند. برای عضوشدن در جامعه لیبرا اصلی‌ترین شرط این است که هر عضو باید حداقل ۱۰ میلیون دلار وجه نقد به‌عنوان وثیقه و پشتوانه پرداخت کند. با این حال، قرار است که در آینده امکان مشارکت افراد بیشتری با سپرده‌گذاری توکن‌های لیبرا فراهم شود.
بلاک چین لیبرا برای نوشتن قراردادهای هوشمند ، یک زبان برنامه‌نویسی اختصاصی به نام «Move» دارد. بنابراین مانند اتریوم، درباره لیبرا با چیزی فراتر از یک ارز دیجیتال باثبات روبه‌رو هستیم.
طبق وایت پیپر فنی لیبرا، سرعت تراکنش‌های این شبکه حداقل حدود ۱,۰۰۰ تراکنش بر ثانیه خواهد بود که نسبت به نیاز شبکه، افزایش می‌یابد. کارمزد شبکه هم بسیار ناچیز و نزدیک به صفر است.
اگرچه بلاک چین لیبرا از افراد نام و اطلاعات واقعی درخواست نمی‌کند و مانند بیت کوین و سایر بلاک چین‌ها، تنها با آدرس‌ها و حساب‌های مستعار امکان فعالیت در شبکه فراهم خواهد بود، این پروژه به نهادهای قانون‌گذار اطمینان داده است در صورت نیاز می‌تواند مانع تراکنش‌های غیرقانونی شود.
می‌توان گفت پروژه ارز دیجیتال فیس‌بوک سه بخش منحصربه‌فرد دارد که به‌صورت هماهنگ با هم کار می‌کنند تا یک سیستم مالی فراگیر و امن را ایجاد کنند. این سه بخش عبارت‌اند از:
۱. فناوری بلاک چین
یکی از اجزای ارز دیجیتال دییم، زیرساخت بلاک چین با قابلیت مقیاس‌پذیری و امنیت قابل‌‌قبول است که بنیان فناورانه این سیستم پرداخت را تشکیل می‌دهد.
کد منبع دییم به‌صورت منبع‌باز در وب‌سایت گیت‌هاب (Github) قرار دارد. این کد با زبان برنامه‌نویسی راست (Rust) نوشته شده است و هرکسی می‌تواند به آن دسترسی داشته باشد.
کد دییم قابلیت مقیاس‌پذیری دارد و امکان میزبانی از شمار زیادی از پروژه‌ها را برای زیرساخت این ارز دیجیتال فراهم می‌کند. همان طور که گفتیم، دییم در حال توسعۀ یک زبان برنامه‌نویسی جدید به نام Move است که قرار است برای ساخت قراردادهای هوشمند و اجرای تراکنش‌های سفارشی مورداستفاده قرار بگیرد.
۲. کیف پول دیجیتال نووی
کیف پول نووی (Novi) یک کیف پول پیشرفته است که یکی از شرکت‌های زیرمجموعه فیس‌بوک به نام نووی فایننشال (Novi Financial) آن را توسعه داده است. این کیف پول نیز پس از تغییر نام پروژه، این نام را به خود گرفته است و پیش از آن و تا اواخر سال ۲۰۲۰، کالیبرا (Calibra) نامیده می‌شد.
نووی یک نرم‌افزار مستقل است که احتمال می‌رود قابلیت ادغام‌شدن با نرم‌افزارهایی مانند واتس‌اپ (Whatsapp)، فیس‌بوک مسنجر (Facebook Messenger) و اینستاگرام (Instagram) را داشته باشد و احتمالاً پلتفرم‌های دیگری هم به آن اضافه شوند.
۳. ارز دیجیتال دییم
ارز دیجیتال دییم بخش حیاتی پروژه ارز دیجیتال جهانی فیس‌بوک است. پشتوانه قدرتمند این کوین، ذخایری است که دارایی‌های نقد و معادل نقد را در بر می‌گیرد. البته اوراق بهادار کوتاه‌مدت دولتی نیز بخشی از این پشتوانه هستند.
به این ترتیب، این ارز دیجیتال یک استیبل کوین است که به‌گفته تیم توسعه آن، مانند بیت کوین و بسیاری از ارزهای دیجیتال قابل‌استخراج نیست. در مراحل اولیه پروژه، فقط اعضای این انجمن امکان پردازش تراکنش‌ها را خواهند داشت؛ اما دییم در حال برنامه‌ریزی برای حرکت به‌سمت یک سیستم اثبات سهام و بدون نیاز به مجوز است که قرار است ظرف پنچ سال پس از راه‌اندازی پروژه محقق شود.
دییم چه کاربردی در فیس‌بوک دارد؟
ارز دیجیتالی که شرکتی با قدرت و گستردگی فیس‌بوک پشتیبان آن باشد، می‌تواند فرصت‌های بی‌شماری به کاربران در سراسر جهان ارائه کند. این فرصت‌های بی‌نظیر باعث می‌شود که دییم در عصر ارزهای دیجیتال به پدیده‌ای بزرگ تبدیل شود. برخی از کاربردهای این ارز دیجیتال برای فیس‌بوک به این شرح هستند:
۱. حواله
کاربران می‌تواند حواله و انتقال پول را آسان‌تر و بدون نگرانی انجام دهند. علاوه بر این، دییم سرعت تراکنش بالاتر و کارمزد کمتری نسبت به واسطه‌های مالی موجود دارد.
با این قابلیت‌ها، فرایندهای طولانی انتقال پول به‌ویژه در تبادلات بین‌المللی که هنگام کار با واسطه‌های مالی سنتی تجربه می‌کنیم، به تاریخ خواهد پیوست.
۲. تجارت الکترونیک
یکی از اهداف فیس‌بوک، ایجاد فرصت‌های بهتر اقتصادی و تجارت الکترونیک جهانی با کارایی بالاست. چنین هدفی با توجه به میلیاردها کاربری که انجمن دییم دارد و دست‌کم سه میلیارد کاربر جهانی فیس‌بوک، به‌راحتی قابل‌دستیابی است.
شرکت تجارت الکترونیک شاپیفای (Shopify) که عضو انجمن دییم است، ادغام دییم در وب‌سایت‌های تجارت الکترونیک را تضمین خواهد کرد. آن دسته از شرکت‌های عضو انجمن دییم که خدمات کسب‌وکار به مشتری (B2C) ارائه می‌دهند، سیستم دییم را در پلتفرم خود پیاده‌سازی خواهند کرد و این مسئله، سهولت استفاده بی‌سابقه‌ای را به دنبال خواهد داشت.
۳. پرداخت‌های بین‌المللی
دییم به کاهش هزینه انتقال برون‌مرزی پول که در حال حاضر کارمزد بالایی در حد ۶.۵ درصد دارد، کمک می‌کند. وجود سیستم‌های پرداخت کافی برای دییم به این معناست که این ارز تقریباً به‌طور کامل دیجیتال است.
دییم این قابلیت را دارد که تراکنش‌ها در دیتابیس آن از پیش برنامه‌نویسی شوند. هزینه‌های اجرایی دییم بسیار کمتر از سیستم‌های حواله سنتی است. نتیجه این ویژگی‌ها این است که هزینه استفاده از دییم کمتر و سهم آن از بازار کاربران ارزهای دیجیتال بیشتر خواهد بود.
