نقشه ذهنی ابزاری برای طوفان فکری و ترسیم یک ساختار گرافیکی از افکار و ایده‌ها است. شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در حال پرورش یک ایده یا مرتبط کردن چند مفهوم به یک‌دیگر باشید و از پراکنده شدن و از هم گسیخته شدن رشته افکار خود کلافه شوید. در این لحظه راه حلی که معمولا به ذهن می‌رسد نوشتن و یا به طور دقیق‌تر، ترسیم رشته افکار است. یک کلمه می‌نویسید و آن را با فلشی به کلمه دیگر ربط می‌دهد و این فرایند ادامه پیدا می‌کند تا تصویری بنا شود که بتواند منظور شما را تا حدی بیان کند.
چیز عجیبی نیست، نه؟ خب حالا خوب است بدانید که تمام این مدت مشغول استفاده از یک تکنیک روان شناختی و استفاده از ابزاری بودید که آن را نقشه ذهنی می‌نامیم. نقشه ذهنی روشی برای مرتب کردن افکار، ایده‌ها و ساختارهای ذهنی است که مشکل‌گشای بسیاری از جلسات ایده پراکنی بوده و حتی فراتر از آن، در خلاصه نویسی و نشان دادن دیاگرام‌های کاری نیز از آن استفاده می‌شود.
البته ترسیم یک نقشه ذهنی کارآمد و استاندارد اصول خاص خود را دارد و با یادگیری روش اصولی استفاده از آن، می‌توانیم ظرفیت ذهنی و کاری خود را چندین برابر کنیم. در این مقاله قصد داریم از اولین جرقه‌های پیدایش این روش شروع کرده و گام به گام با روش ترسیم و مزایای آن آشنا شویم، پس تا انتهای این مطلب، همراه ما باشید!
نقشه ذهنی چیست؟
نقشه ذهنی یک نمایش گرافیکی از اطلاعات است. برخلاف روش سنتی یادداشت برداری خطی که نکاتی پشت سر هم روی کاغذی نوشته می شود، روش نقشه ذهنی به ما اجازه می‌دهد تا افکار، ایده‌ها و کلیدواژه‌ها را روی صفحه‌ای خالی مانند یک بوم نقاشی ترسیم کنیم. این ایده‌ها در یک ساختار دو بعدی مرتب می‌شوند، در حالی که ایده اصلی یا موضوع به جهت اهمیت و برای بهتر دیده شدن همیشه در مرکز نقشه قرار می‌گیرد.
ایده‌های مرتبط با موضوع اصلی روی شاخه‌هایی متصل به مرکز یا همان ایده اصلی قرار می‌گیرند و به این ترتیب، یک ساختار تابشی ایجاد می‌شود. این‌ها اصولی کلی هستند اما می‌دانیم که پیدایش روش نقشه ذهنی قدمتی به اندازه تاریخ تفکر بشر دارد و به همین خاطر ممکن است در برخی روش‌های ترسیم اختلاف نظر وجود داشته باشد. اما آنچه امروزه تحت عنوان نقشه ذهنی می‌شناسیم، اولین بار کجا معرفی شد؟
چه کسی نقشه ذهنی را ابداع کرد؟
اولین بار، یک نویسنده روانشناسی انگلیسی به نام تونی بوزان با ارائه ویژگی‌ها و اصولی خاص، ایده خلق نقشه ذهنی را مطرح کرد. او مطرح کرد که در روش یادداشت برداری سنتی، خواننده باید اطلاعات را از چپ به راست (در زبان انگلیسی) و از بالا به پایین بخواند، در حالی که این جهت بندی با روش دریافت اطلاعات ذهن که روشی غیر خطی است، متفاوت است. بوزان هم‌چنین از فرضیاتی درباره نیم‌کره‌های مختلف مغز استفاده می‌کند تا عملکرد نقشه ذهنی را با عملکرد مغز تطبیق داده و آن را به عنوان روش صحیح یادداشت برداری ترویج دهد.
تئوری بنیادی پشت نقشه ذهنی
اگر عملکرد مغز و سیستم حافظه را بررسی کنید، متوجه وسعت بیش از حد ظرفیت و توانایی آن خواهید شد. روش نقشه ذهنی هم بر همین اساس، ابزاری است که شما را فریب می‌دهد، خوشحال می‌کند، تحریک می‌کند و به چالش می‌کشد. روش نقشه ذهنی موانع سنتی تفکر را کنار می‌زند و شما به کمک آن دوباره با توانایی و قدرت خلاقیت ذهن خود آشنا می‌شوید و با ذهنی باز به ایده پردازی مشغول می‌شوید. همه نقشههای ذهنی ساختاری به نسبت مشابه دارند.
آن‌ها از ساختار طبیعی و مرتب دارند که از مرکز صفحه آغاز می‌شود و از خطوط، نمادها، رنگ‌ها، کلمات و تصاویر برای مطابقت با ساختار ذهن تشکیل می‌شوند. در ترسیم نقشه ذهنی حجم زیادی از اطلاعات خسته کننده و یکنواخت درون یک دیاگرام رنگی و بسیار منظم گنجانده می‌شود که می‌توان آن را به آسانی به حافظه سپرد. یک روش ساده برای درک یک نقشه ذهنی این است که نقشه ذهنی را با نقشه یک شهر مقایسه کنیم.
مرکز شهر، ایده اصلی را نمایش می‌دهد. راه‌های اصلی شهر که از مرکز شهر نشأت می‌گیرند، نشان دهنده افکار و مفاهیم کلیدی در فرایند تفکر شما هستند؛ راه‌ها یا شاخه‌های فرعی افکار درجه اهمیت پایین‌تر را نمایش می‌دهند و این الگو به همین ترتیب ادامه پیدا می‌کند. تصاویر یا شکل‌های خاص می‌توانند نماینده ایده یا مفهوم مشخصی باشند.
در حقیقت، نقشه ذهنی بازتاب خارجی تفکر طبیعی و مرکزگرای شما است که به کمک ابزار قدرتمند تصاویر و رنگ‌ها به نمایش در می‌آید و روشی جهانی برای باز کردن قفل توانمندی مغز انسان ارائه می‌کند. زنجیره اطلاعات از یک سو و استفاده از رنگ‌ها و جلوه‌های بصری از سویی دیگر، به شکلی موفق هر دو نیم‌کره ذهن را فعال می‌کنند و اجازه دسترسی به بیشترین ظرفیت ذهنی‌تان را به شما می‌دهند.
چطور نقشه ذهنی طراحی کنیم؟
تا این‌جا با ماهیت اصلی نقشه ذهنی آشنا شدیم و تئوری پشت آن و تاریخچه آن را معرفی کردیم. می‌دانیم که رسم یک نقشه ذهنی به هر هدفی که باشد، اصول مشخصی دارد که توسط تونی بوزان معرفی شدند و در طول زمان تکامل پیدا کردند. اجرای صحیح این اصول می‌تواند به شما در به خاطر سپاری بهتر نقشه کمک کند. پس از آشنایی با این اصول بنیادین، به سراغ ابزار آنلاینی خواهیم رفت که به کمک آن‌ها می‌توانیم نقشههای ذهنی دیجیتالی خلق کنیم اما پیش از آن، اجازه دهید ببینیم برای طراحی یک نقشه ذهنی اثربخش چه مراحلی را باید طی کرد.
با مفهوم اصلی شروع کنید
پیش از آغاز، هدف اصلی خود از طراحی یک نقشه ذهنی را مشخص کرده و آن را بنویسید. از آن‌جایی که نقشه ذهنی از مرکز شروع شده و به اطراف گسترش می‌یابد، ایده اصلی شما باید در مرکز دیاگرام قرار گیرد. مفهوم اصلی شما می‌تواند مواردی مانند زیر باشد:
- مسئله‌ای که سعی دارید روی آن کار کنید
- پروژه‌ای که می‌خواهید برای آن طوفان فکری به راه بیاندازید
- مفهوم دشواری که سعی می‌کنید آن را بیاموزید
بیایید فرض کنیم که شما قصد دارید درباره بنجامین فرانکلین، یکی از سیاست مداران قرن ۱۸ میلادی، مقاله‌ای بنویسید. زندگی شخصی چون او دارای جنبه‌های زیادی است و به خاطر سپردن تمام جزئیات آن بدون داشتن یک ساختار مشخص کار آسانی نخواهد بود، اما ما چنین مشکلی نداریم، چون قصد داریم از نقشه ذهنی استفاده کنیم! در این مورد، چون شما به طور کامل درباره او تحقیق کرده و زندگی و فعالیت‌های او را مورد بررسی قرار می‌دهید، فرانکلین مفهوم اصلی شما است و در مرکز قرار می‌گیرد.
شاخه‌ها را به مفهوم اصلی اضافه کنید
حالا که موضوع و هدف اصلی نقشه ذهنی را مشخص کرده‌اید، شاخه‌هایی را برای تعیین پایه‌ای ترین زیرموضوعات به مفهوم اصلی اضافه کنید. این شاخه‌ها قرار است که به شما در ساختار بخشیدن و نظم دادن به اطلاعات کمک کنند. نگران اضافه کردن جزییات نباشید، در گام های بعدی به آن‌ها می‌پردازیم و برای همه آن‌ها فضایی در نظر خواهیم گرفت.
در مورد نقشه ذهنی بنجامین فرانکلین، زیر موضوعات اصلی باید شاخه‌هایی باشند که زندگی او را توصیف می‌کنند. برای مثال چهار صفت اساسی زندگی فرانکلین یعنی کارآفرین، سیاست مدار، دانشمند و میهن پرست را در قالب چهار شاخه به مفهوم اصلی یعنی فرانکلین وصل می‌کنیم. جزئیات بیشتر را پس از اضافه کردن شاخه‌های فرعی در مراحل بعدی به نقشه اضافه خواهیم کرد.
موضوعات را با افزودن شاخه‌های بیشتر جست‌وجو کنید
منتظر اضافه کردن جزئیات بودید؟ خب وقتش فرا رسیده است! زمانی که موضوعات اصلی را به مفهوم اولیه خود اضافه کردید، هر شاخه را با اضافه کردن جزئیات مرتبط شاخ و برگ دهید و آن‌قدر به این کار ادامه دهید تا دیگر اطلاعات ارزشمندی برایتان باقی نماند! حواستان باشد که مهم‌ترین مفاهیم باید از سایر اطلاعات به ایده اصلی نزدیک‌تر باشند. هر چقدر که به شعاع طرحمان افزوده شده و از ایده اصلی دور می‌شویم، اهمیت اطلاعات کاهش می‌یابد.
به طرح خود تصاویر و رنگ اضافه کنید
وقت رنگ بازی است! با توجه به مرتبه و درجه اهمیت مطالب، به آن‌ها رنگی اختصاص دهید. برای مثال اولین دسته از اطلاعات که نزدیک‌ترین به ایده اصلی هستند می‌توانند رنگ نارنجی به خود بگیرند، شاخه‌های فرعی رنگ سبز و آخرین شاخه‌ها رنگ زرد، درست مانند آنچه در شکل زیر مشاهده می‌کنید. این رنگ‌ها به شما در به خاطر سپاری و درک اهمیت مطالب کمک خواهند کرد. هم‌چنین میتوانید از علائم و نمادهای مختلف برای شخصی سازی نقشه ذهنی خود استفاده کنید.
چرا باید از نقشه ذهنی استفاده کنیم؟
اگر دقت کرده باشید، برای صحبت از نقشه ذهنی مدام از کلماتی مانند طرح، ترسیم کردن، تصویر و رنگ استفاده کردیم. ایده اصلی نقشه ذهنی، در اصل به تبدیل کردن زبان به تصویر تکیه دارد؛ ارسطو معتقد بود که روح انسان هرگز نمی‌تواند بدون تصویرسازی به تفکر بپردازد. به هر مفهومی که فکر کنید تصویری هرچند گنگ در ذهن شما شکل خواهد گرفت و این خاصیت مغز انسان است. اگر بخواهیم دقیق‌تر به ضرورت استفاده از نقشه ذهنی بپردازیم، باید بگوییم که:
نقشه ذهنی به اطلاعات ساختار می‌دهد
نقشه ذهنی می‌تواند حجم زیادی از اطلاعات را سروسامان داده و به آن‌ها ساختار و نظم ببخشد. نقشه ذهنی سلسله مراتب اهمیت را نشان می‌دهد، ارتباط بین ایده‌های مختلف را به نمایش می‌گذارد و به کمک آن میتوانید تنها در یک نگاه تصویر کلی مفهوم را ببینید. این قابلیت‌ها از نقشه ذهنی ابزاری می‌سازند که به کمک آن میتوانید اطلاعات را برای دیگران ارائه دهید، استخر دانش ایجاد کنید و مسائل پیچیده را حل کنید.
نقشه ذهنی پیوستگی مطالب را افزایش می‌دهد
ثابت شده است که نقشه ذهنی هم در دوران مدرسه و هم در دانشگاه ابزاری محبوب و موثر برای یادگیری است. با ساختاردهی اطلاعات به شکلی که با روش یادگیری تصویری مطابقت داشته باشد و با تبدیل نوشته‌های طولانی به عناوین کوتاه در نقشه ذهنی، دانش آموزان می‌توانند حجم زیادی از اطلاعات را سریع‌تر از قبل جذب کنند. جالب است بدانید تحقیقی در همین زمینه در کشور خودمان انجام شده است.
در سال ۲۰۱۳ تحقیقی در مجله مدرن تکنیک‌های آموزش زبان منتشر شد که نشان می‌داد دانش آموزان در ایران چطور از نقشه ذهنی به عنوان ابزاری برای یادگیری زبان انگلیسی به عنوان زبان دوم استفاده کردند. ۸۳ درصد دانش آموزان بیان کردند که استفاده از نقشه ذهنی تاثیر مثبتی در یادگیری آن‌ها داشته و عنوان کردند که زمانی که از نقشه ذهنی برای مطالعه یک متن استفاده کردند، بهتر از قبل قادر به حل تمرین‌های پس از خواندن متن بودند.
نقشه ذهنی بهره‌وری را بهبود می‌دهد
مزایای استفاده از نقشه ذهنی تنها به آموزش محدود نمی‌شود؛ نقشه ذهنی می‌تواند در حوزه تجاری نیز مفید باشد. نقشه ذهنی به شما کمک می‌کند تا سریع‌تر یاد بگیرید، با دیگران بهتر ارتباط برقرار کرده و به شکل موثرتری ایده پراکنی کنید. به همین خاطر است که هر روزه کسب‌وکارهای بیشتری به استفاده از ابزار دیجیتال نقشه ذهنی برای حداکثر کردن بازدهی تیم‌های خود استفاده می‌کنند.
چه در حال برنامه ریزی برای یک پروژه باشید یا مقاله‌ای علمی بنویسید یا بخواهید مطلبی طولانی را به ذهن بسپارید، استفاده از نقشه ذهنی به شما کمک می‌کند تا به شکل خارق‌العاده‌ای در زمان صرفه جویی کنید. بر اساس تحقیقی که توسط وبلاگ نرم افزار نقشه ذهنی منتشر شده، استفاده از نقشه ذهنی باعث افزایش بهره‌وری تا ۲۳ درصد می‌شود.
نقشه ذهنی خلاقیت را پرورش می‌دهد
دو چیز هستند که نقشه ذهنی را به بهترین ابزار طوفان فکری تبدیل می‌کنند. اول این‌که طراحی یک نقشه ذهنی طوری عملکرد مغز را شبیه سازی می‌کند که هیچ ابزار دیگری قادر به تقلید آن نیست و این امر باعث پرورش جریان خلاقانه‌ای از اطلاعات می‌شود. مورد دوم این‌که نقشه ذهنی به شما این امکان را می‌دهد تا ایده‌های خود را با سرعت فوق‌العاده‌ای رونویسی کنید و یک سازمان فکری تقریبا بدون اصطکاک ایجاد کنید.
نقشه ذهنی در یادآوری مطالب به حافظه کمک می‌کند
نقشه ذهنی اطلاعات را به صورت بصری به نمایش می‌گذارد. آن‌ها از چندین محرک قوی ذهنی مانند تصاویر، رنگ‌ها، شکل‌ها و اتصالات برخوردار هستند که به مغز ما در پردازش و حفظ کردن مقادیر زیادی از اطلاعات کمک می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که نقشه ذهنی می‌تواند حافظه را حدود ۱۰-۱۵ درصد بهبود ببخشد و حتی گاهی این رقم تا ۳۲ درصد بالا می‌رود. آنچه این نکته را جالب‌تر می‌کند آن است که دانش‌آموزانی با مشکلات در یادگیری مانند نارساخوانی یا اوتیسم با عملکرد بالا گزارش کرده‌اند که نقشه ذهنی را کمک ارزشمندی برای یادگیری می‌دانند.
ابزار مناسب برای طراحی نقشه ذهنی
اکنون که با روش ترسیم نقشه ذهنی آشنا شده و مزایای استفاده از آن را بررسی کردیم، نوبت به عمل کردن رسیده است! یکی از مزایای نقشه ذهنی این است که بدون احتیاج به ابزار پیشرفته میتوانید تنها با داشتن یک کاغذ و تعدادی مداد رنگی برای خود یک نقشه ذهنی طراحی کنید. اما به لطف پیشرفت تکنولوژی، حالا نرم افزارهای گوناگونی وجود دارند که می‌توانند کار را از این هم ساده‌تر کنند!
شما به کمک نرم افزارهایی که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد میتوانید نقشه ذهنی دیجیتالی طراحی کنید و از آن برای ارائه مطالب در مدرسه، دانشگاه یا محل کار استفاده کنید یا این‌که ایده خود را به کمک نقشه ذهنی پرورش داده و آن را برای بررسی به رئیس یا همکار خود ایمیل کنید؛ کاربردهای نقشه ذهنی بی‌پایان است و این‌که کجا و چگونه از آن استفاده کنید، به میل و خلاقیت خودتان بستگی دارد. نرم افزارهایی که در پایین آن‌ها را بررسی می‌کنیم از معروف‌ترین‌های دنیای نقشه ذهنی هستند. بیایید با امکانات هر کدام آشنا شویم.
ClickUP
کلیک-آپ یک نرم افزار طراحی نقشههای ذهنی است که برای برنامه ریزی و سازمان‌دهی پروژه‌ها، ایده‌ها و چیزهای بیشتر طراحی شده است. قابلیت‌های طراحی نقشههای ذهنی کلیک-آپ به شما اجازه می‌دهد تا بین پروژه‌ها و وظایف خطوط ارتباطی بکشید، جریان کار و ساختار پروژه و وظایف را به تصویر بکشید و از نقشه راه تصویری خود به صورت مستقیم وظایفی را ایجاد و مدیریت کنید.
مزایا:
- امکان طراحی ۱۰۰ نقشه ذهنی با استفاده از طرح رایگان
- به روزرسانی‌های متوالی با قابلیت‌های جدید یا بهبود یافته
- قابلیت تبدیل آسان گره‌های نقشه به وظایف
- وجود بسیاری از گزینه‌های نمودار و نمودار اضافی برای انتخاب، از جمله نمودار گانت و کانبان
معایب:
- نقشههای ذهنی بدون محدودیت تنها در نسخه‌های تجاری و سازمانی وجود دارند
- اپلیکیشن گوش هوشمند کمی کند است
- مجوزهای ویرایش در نسخه رایگان در دسترس نیست
Mind Meister
نرم افزار مایند-میستر یک ابزار طراحی نقشههای ذهنی با ادغام‌های قدرتمند است که جوایزی را به همین خاطر دریافت کرده است. مایند-میستر طوفان‌های فکری، ایده پردازی و همکاری مبتنی بر وب تیم‌های شما را بهینه می‌کند. به کمک آن شما میتوانید به صورت بصری ایده‌ها را ثبت کنید، توسعه دهید و به اشتراک بگذارید. ویرایش‌گر نقشه یک بوم خالی است که قابلیت‌های شخصی سازی بی‌پایانی دارد.
با استفاده از قابلیت تاریخچه طرح‌ها، شما میتوانید به هر کدام از ویرایش‌های قبلی که نیاز دارید بازگردید. اگر حوصله طراحی‌های گرافیکی را ندارید میتوانید از بین طیف وسیع تم‌های زیبا و آماده موجود انتخاب کنید. مایند-میستر هر آنچه را که از یک نرم افزار طراحی نقشههای ذهنی انتظار داشته باشید برای شما فراهم می‌کند.
مزایا:
- کنترل‌های ساده و خروجی‌های جذاب
- بسیاری از الگوهای آماده در دسترس کاربران قرار دارند
- استفاده و تطبیق دادن آسان طرح دلخواه
معایب:
- تجربه کاربری ضعیف روی نمایش‌گرهای لمسی
- ویژگی‌های ویرایش‌گر متن ابتدایی هستند
- برخی از فرمت‌های خروجی گرفتن تنها روی نسخه پولی موجود هستند
Miro
میرو یک تخته وایت‌برد آنلاین و اشتراکی است که بیش از هزار قالب آماده شامل قالب‌های نقشه ذهنی، بوردهای کانبان، جدول‌های گانت، وایرفریم‌های محصول، بوردهای تحقیق و فلوچارت را به صورت آماده در دسترس کاربران می‌گذارد. ۹۹ درصد کاربران میرو به آن اعتماد دارند و تیم‌های معتبری در شرکت‌های بزرگ مانند کمپانی HP و cisco از میرو استفاده می‌کنند.
پلتفرم بصری میرو برای کارهای ترکیبی ساخته شده و دارای منابع قوی برای یادگیری مستمر مانند میرو آکادمی، رویدادهای آنلاین و انجمن‌های کاربران است که در کنار سایر قابلیت‌های رایگان، میرو را به ابزاری قدرتمند و گزینه‌ای حتمی برای استفاده تبدیل می‌کند. استفاده از میرو برای تعداد نامحدود اعضا و تا سه بورد قابل ویرایش به صورت رایگان است.
مزایا:
- طرح همیشه رایگان در دسترس است
- راه اندازی و تنظیمات بوردها آسان است
- ویژگی‌های ارتباطی داخلی برای همکاری آسان وجود دارد
معایب:
- حساب‌های بازدید کننده/ مهمان فقط روی حساب‌های پولی وجود دارند
- بزرگنمایی روی پروژه‌های بزرگ کمی دشوار است
- نسخه‌های رایگان اجازه گرفتن خروجی با کیفیت بالای فایل پی‌دی‌اف را ندارند
Microsoft Visio
مایکروسافت ویسیو ابزاری بصری برای ترسیم دیاگرام است که برای طراحی نقشه ذهنی به خوبی فعالیت‌های دیگر مانند طراحی هر ارائه بصری کار می‌کند. اگر در حال حاضر از مجموعه آفیس ۳۶۵ استفاده می‌کنید، ویسیو گزینه خوبی است به این خاطر که میتوانید ویسیو می‌تواند دیتای شما را از آفیس ۳۶۵ دریافت کرده و آن را در لحظه با نمودارها و جدول‌هایی که در ویسو آماده کرده‌اید به صورت تصویری در آورده و نمایش دهد.
مانند سایر برنامه‌های مجموعه آفیس، برنامه مایکروسافت ویسیو از قابلیت‌های بیشماری برخوردار است. با توجه به نسخه‌ای از مجموعه آفیس که روی سیستم خود نصب کرده‌اید، برنامه ویسیو ممکن است در حال حاضر روی سیستم شما نصب باشد، چک کردن آن ضرری ندارد. البته ویسیو یک نرم افزار مخصوص طراحی نقشه ذهنی نیست، بلکه برای طراحی هر نوع ارائه بصری شامل دیاگرام و فلوچارت طراحی شده و طراحی نقشه ذهنی تنها یکی از قابلیت‌های فراوان آن است.
مزایا:
- کتابخانه قدرتمند با تعداد زیادی از قالب‌های آماده
- بهترین گزینه برای نوشتن دیاگرام‌های UML
- دارای بیش از ۲۵۰ هزار شکل آماده
- برخورداری از بلوک‌ها و دیاگرام‌های آماده
معایب:
- روی کامپیوترهای قدیمی با تاخیر اجرا می‌شود
- تجربه کاربری و لیست قابلیت‌های پیچیده‌ای دارد
- برای شکل‌های از پیش تعریف شده قابلیت شخصی سازی وجود ندارد
در این مقاله با نقشه ذهنی از ابتدای پیدایش تا کاربرد آن در حوزه‌های گوناگون و نحوه رسم آن آشنا شدیم و نرم افزارهای گوناگونی را برای طراحی نقشه ذهنی مورد بررسی قرار دادیم. اکنون شما میتوانید با توجه به سلیقه و نیاز خود از نقشه ذهنی استفاده‌های گوناگونی داشته باشید و از آن در بهبود کارایی و یادگیری خود یا تیم‌های سازمانی‌تان استفاده کنید.
تجربه شما چیست؟ آیا تا پیش از این نقشه ذهنی استفاده کرده‌اید؟ آیا نقشه ذهنی توانسته به شما در یادگیری و بهره‌وری کمک کند؟ شما در قسمت نظرات میتوانید تجربه‌های خود از استفاده از نقشه ذهنی را بیان کرده، سوالات خود را مطرح کنید و به نظرات دیگران پاسخ دهید، ما در سریع‌ترین زمان ممکن به سوالات شما پاسخ خواهیم داد. مشتاق خواندن نظرات شما هستیم!
