قبل از پرداختن به این سؤال که «چگونه داده سازی کنیم؟» به طور مختصر به اهمیت داده سازی و جمع آوری داده ها میپردازیم. داده سازی به فرایند جمع‌آوری اطلاعات به شیوه ای منظم و سازمان یافته با هدف سنجش متغیرهای موردنظر گفته میشود و به محقق امکان می‌دهد تا به سؤالات و پرسشهای تحقیق پاسخ دهد، آزمون فرضیه‌ها را انجام دهد و نتایج را ارزیابی نماید. داده سازی به دلایل مختلفی انجام میشود.
اما ما در این مقاله بیشتر روی شیوه هایی تمرکز کرده ایم که بازاریابان و صاحبان کسب و کارهای کوچک می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند.برای درک بهتر این سؤال که چگونه داده سازی کنیم باید با دو نوع اصلی داده ها آشنا شوید: یعنی داده های کمی و داده های کیفی. روش‌های داده سازی کمی بیشتر بر اساس روش‌های ریاضی و محاسباتی هستند و در آن‌ها از اعداد و ارقام استفاده میشود. بنابراین داده‌های به‌دست‌آمده از این روشها عینی‌تر و قابل اعتمادتر از روش‌های کیفی است. از متداولترین شیوه های جمع آوری داده‌های کمی، می‌توان به نظرسنجی و پرسشنامه ها با سؤالات بسته اشاره کرد.
چگونه داده سازی کنیم؟ مهم‌ترین روش‌های جمع آوری داده ها
برای اینکه بدانیم چگونه داده سازی کنیم، باید با ۴ روش جمع آوری داده ها آشنا باشیم. به طور کلی این روشها عبارتند از:
- نظرسنجی‌ها، آزمون‌ها و پرسشنامه ها
- مصاحبه ها
- گروه‌های متمرکز
- مشاهده مستقیم
به طور کلی این روش‌های داده سازی را می‌توان در دو دسته کمی و کیفی طبقه‌بندی کرد و هر کدام دارای ویژگی‌ها و ابزارهای متفاوتی هستند.
روش‌های داده سازی کمی
نظرسنجی‌ها با سؤالات بسته و آزمون‌های آنلاین
در این بخش از این مقاله به این سؤال پاسخ میدهیم که با روش‌های کمی چگونه داده سازی کنیم؟ نظرسنجی‌ها با سؤالات بسته و آزمون‌های آنلاین دو روش اصلی داده سازی کمی هستند. در این روشها پاسخ‌دهندگان باید یکی از پاسخ‌های از پیش تعیین شده را انتخاب کنند. به طور کلی دو نوع نظرسنجی با سؤالات بسته وجود دارد:
• نظر سنجی با سؤالات طبقه بندی شده
• نظر سنجی با سؤالات فاصله ای یا نسبتی.
سؤالات در روش نظرسنجی طبقه‌بندی شده می‌توانند هم به صورت دوگزینه ای (مانند «بله یا خیر») و هم به صورت چند گزینه‌ای باشند. در حالت دو گزینه ای پاسخ دهندگان می‌توانند گزینه های «بله» یا «خیر» را انتخاب کنند و یا دو گزینه پاسخ از پیش تعریف‌شده برای انتخاب توسط پاسخ دهندگان تعیین می‌شوند.
از طرف دیگر، سؤالات فاصله ای یا نسبتی (چندگزینه ای) می‌توانند شامل سؤالات با مقیاس رتبه بندی، طیف لیکرت یا سؤالات ماتریسی باشند. این نوع سؤالات دارای مجموعه‌ای از ارزش عددی از پیش تعیین شده است تا پاسخ دهندگان آن‌ها را طبق یک معیار ثابت انتخاب کنند.
روش‌های داده سازی کیفی
در این بخش از مقاله می‌خواهیم به این سؤال پاسخ دهیم که با روش‌های کیفی چگونه داده سازی کنیم؟
نظرسنجی‌ها و پرسشنامه ها با سؤالات باز
در نظرسنجی‌ها با سؤالات باز، پاسخ دهندگان در هنگام ارائه پاسخ‌های خود آزادی و انعطاف‌پذیری بیشتری دارند. وقتی می‌خواهید یک نظرسنجی با سؤالات باز را طراحی کنید، باید به حجم نظرسنجی و تعداد و پیچیدگی سؤالات توجه کنید. تعیین تعداد بهینه سؤالات در این روش داده سازی بسیار اهمیت دارد. زیرا اغلب اوقات پاسخ به سؤالات باز سخت و وقت‌گیر است.
بنابراین شما نباید سؤالات را به گونه ای طراحی کنید که پاسخ دهندگان احساس کنند تحت فشار هستند. این روش در مقایسه با نظرسنجی‌ها با سؤالات بسته (از روش‌های داده سازی کمی) به دلیل وجود عدم وجود گزینه‌های یکسان برای انتخاب پاسخ، دشوارتر است. علاوه بر این، روش‌های نظرسنجی کمی، جز مقرون به صرفه ترین ابزارهای داده سازی هستند.
مصاحبه های رو در رو
در پژوهش‌های کیفی، مصاحبه انفرادی (چهره به چهره) به عنوان رایج‌ترین روش داده سازی کمی شناخته میشود. در این روش، پژوهشگر مستقیماً داده ها را از فرد مصاحبه شونده دریافت می‌کند. با توجه به اینکه این روش به صورت حضوری و انفرادی انجام میشود، از آن برای جمع آوری داده های کاملاً سفارشی سازی شده استفاده میشود.
مصاحبه با توجه به شرایط خاص شما، می‌تواند به صورت غیررسمی، ساختار نیافته، محاوره ای و حتی خودجوش (مانند صحبت کردن با یک دوست) انجام شود. پردازش داده های به دست آمده در چنین روشهایی می‌تواند بسیار سخت و زمان‌بر باشد. این روش می‌تواند به صورت نیمه ساختاریافته و تا حدی استاندارد هم اجرا شود (مثلاً اگر شما سؤالات مصاحبه را به صورت سؤالات باز طراحی کنید).
روش گروه متمرکز
روش داده سازی گروه متمرکز، یک نوع روش مصاحبه است. اما به جای انجام مصاحبه به صورت انفرادی، گفتگو و بحث در مورد موضوع پژوهش، به صورت گروهی انجام میشود. در شرایطی که منابع مصاحبه های رو در رو محدود است (هم از نظر تعداد افراد، هم از نظر پولی و یا زمانی) و حتی زمانی که یک موقعیت اجتماعی خاص برای جمع آوری اطلاعات در مورد نگرش‌ها و رفتارهای افراد مورد نیاز است، روش گروه متمرکز می‌تواند بسیار مؤثر و کارآمد باشد.
در بهترین حالت، تعداد افراد یک گروه متمرکز باید بین ۳ تا ۱۰ نفر باشند. همچنین یک فرد باید به عنوان سرپرست، نظم گروه را حفظ کند. نکته ای که باید در این روش رعایت کنید این است که با توجه به هدف تحقیق، تمام اعضای گروه متمرکز باید یک وجه مشترک داشته باشند.
داده سازی با روش مشاهده مستقیم
مشاهده مستقیم یکی از روش‌های داده سازی کیفی است که بسیار کم از آن استفاده میشود. در این روش، فردی که مسئول جمع آوری اطلاعات است از یک رویکرد مشارکتی استفاده می‌کند. یعنی محقق محیطی را مشاهده می‌کند که نمونه های تحقیق او در آن حضور دارند. او اطلاعات را از طریق یادداشت‌برداری، ضبط ویدیوها یا صداها، گرفتن عکس‌ها و سایر ابزارها جمع آوری می‌کند.
به دلیل ماهیت مشارکتی رویکرد مشاهده مستقیم، امکان خطا و سوگیری در پژوهش افزایش می یابد. زیرا مشارکت افراد می‌تواند بر نگرش‌ها و دیدگاه‌های محقق تأثیر بگذارد. بنابراین عینی بودن داده ها به چالش کشیده میشود. علاوه بر این، با توجه به اینکه محقق نیز به عنوان یک شرکت کننده در فرآیند پژوهش شناخته میشود، امکان دارد بر رفتار و اعمال طبیعی افراد تحت مشاهده تأثیر بگذارد. درنتیجه احتمال دارد آن‌ها رفتار واقعی را از خود نشان ندهند. بنابراین از این روش کمتر استفاده میشود. معمولا محققان این روش را با سایر روشها ترکیب میکنند.
کلام پایانی
در پایان لازم به ذکر است که ما با معرفی ۴ روش متفاوت داده سازی تلاش کردیم به سؤال چگونه داده سازی کنیم؟ به طور عمیق پاسخ دهیم. این روشها برای جمع آوری داده های کمی و کیفی مناسب هستند و به عنوان متداولترین روشها شناخته می‌شوند. با توجه به توضیحات ارائه شده، می‌توان گفت از مهم‌ترین و پرکاربردترین روش‌های جمع آوری اطلاعات، نظرسنجی است. زیرا شما میتوانید بر اساس نوع سؤالات (باز یا بسته)، از نظرسنجی‌ها هم در داده سازی کمی و هم در داده سازی کیفی استفاده کنید.
