بسیاری از افراد و حتی متخصصان آموزش، تفاوت‌های میان آموزش مجازی و حضوری را به مکان، ابزار و روش‌های ارتباطی محدود می‌دانند. اما روش‌های آموزش مجازی با توجه به ویژگی‌های خاص خود، به مرور زمان شکل‌های متفاوتی به خود گرفته است که با روش‌های آموزش حضوری متفاوت است. آشنایی با این روش‌ها به شما این امکان را می‌دهد که با توجه به نیازها، محتوای آموزشی، امکانات و محدودیت‌های مخاطب و خودتان به عنوان برگزارکننده، از بهترین روش‌ها بهره ببرید و کارایی آموزش را افزایش دهید.
در این مقاله، به معرفی روش‌های مؤثر تدریس در آموزش مجازی پرداخته و مزایا و ویژگی‌های هر کدام را بررسی می‌کنیم. اگر شما هم در زمینه آموزش مجازی فعال هستید، ممکن است از روشی کم‌اثر استفاده کنید. با ما همراه باشید تا با تغییرات لازم در روش‌های آموزش مجازی خود آشنا شوید.
آموزش مبتنی بر ارائه
ارائه یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین روش‌های تدریس است که در آموزش حضوری نیز کاربرد زیادی دارد. در این روش، معلم مسئول است که مطالب را به‌طور خودمحورانه ارائه دهد. در میان روش‌های آموزش مجازی، این روش به دلیل جایگاه ویژه‌ای که در ذهن معلمان و دانش‌آموزان دارد، بسیار پرکاربرد است.
در سال‌های اخیر، کارشناسان آموزش بر اهمیت حضور بیشتر دانش‌آموزان در کلاس‌های درس تأکید کرده‌اند. به همین دلیل، بسیاری از معلمان و مراکز آموزشی بخشی از مطالب را با کمک دانش‌آموزان ارائه می‌دهند. این روش آموزش را فعال‌تر کرده و مرزهای آن را به خارج از کلاس می‌برد.
تفاوت اصلی آموزش مبتنی بر ارائه در آموزش مجازی و حضوری در امکانات و سهولت بیشتر آن، به‌ویژه برای ارائه توسط دانش‌آموزان است. در آموزش حضوری، ارائه معمولاً با استفاده از ابزارهای سنتی مانند تخته سیاه و کتاب‌ها انجام می‌شود، در حالی که در آموزش مجازی، ابزارهایی مانند پخش فایل، اشتراک صفحه نمایش و همکاری همزمان با نرم‌افزارها به سرعت و کیفیت آموزش کمک می‌کند. لازم به ذکر است که در روش تدریس آنلاین مبتنی بر ارائه، انتقال محتوا عمدتاً از طریق گفتار مستقیم و جلوی دوربین انجام می‌شود. بسته به پلتفرمی که برای آموزش مجازی استفاده می‌کنید، گزینه‌های شما نیز متفاوت خواهد بود.
آموزش آنلاین با استفاده از تخته وایت برد
یکی از مهم ترین ابزارهایی که برای آموزش مجازی در اختیار دارید وایت برد است که یک نرم افزار یا پلتفرم آموزش مجازی حرفه ای حتما آن را ارائه خواهد کرد. از آنجایی که بسیاری از معلمان فقط از تخته وایت برد برای آموزش خود استفاده می کنند، این ابزار به یکی از انواع روش های آموزش مجازی تبدیل شده است. در واقع امروزه در بسیاری از کلاس های مجازی افراد حتی یکدیگر را نمی بینند و فقط روی تخته سفید با هم ارتباط برقرار می کنند.
تخته وایت برد می تواند منحصراً در اختیار معلم باشد که در این صورت با روشی بسیار شبیه به روش ارائه محور مواجه خواهیم شد. اما بسیاری از پلتفرم ها امکان تعریف یک تخته سفید عمومی را فراهم می کنند که زبان آموزان نیز می توانند روی آن بنویسند. این روش برگزاری کلاس آنلاین گاهی حتی نیاز به ارتباط صوتی را نیز از بین می برد. این روش تدریس آنلاین برای ارائه تکالیف، حل مسائل به صورت جمعی، آموزش متن و تصویر و ایجاد طوفان فکری مناسب است.
آموزش آفلاین
آموزش مجازی تنها شامل آموزش آنلاین نیست و شامل روش های آفلاین نیز می شود. در واقع این روش حتی قبل از آموزش آنلاین نیز وجود داشت. نزدیک به ۵۰ سال پیش، آموزش آفلاین که در آن زمان آموزش دیجیتال نامیده می شد، برای اولین بار در مراکز آموزشی برتر و برخی از دانشگاه های آمریکا اجرا شد. روشی که متکی بر ضبط دوره های آموزشی و ارائه آن به زبان آموزان در قالب نوارهای ویدئویی و سی دی بود.
با گذشت زمان، آموزش دیجیتال به عنوان اولین و یکی از مهم ترین روش های آموزش مجازی شناخته شد. می توان گفت سی دی آموزشی که در کتاب فروشی ها می بینید یا فایل آموزشی دانلودی که در سایت ها مشاهده می کنید در واقع نوعی آموزش دیجیتال یا آفلاین است. مدرسان دوره های آموزشی مجازی می توانند از این روش در کنار آموزش آنلاین استفاده کنند. برای این منظور لازم است کلاس به صورت کامل و با کیفیت بالا در قالب فیلم ضبط و فایل برای متقاضی ارسال شود. مهم ترین مزایای آموزش آفلاین به شرح زیر است:
- انعطاف پذیری زمان بیشتر برای افرادی که فرصت حضور در کلاس های آنلاین را در زمان برگزاری ندارند
- قیمت مناسب تر برای متقاضی
- امکان ویرایش ویدیو و مشکلاتی که ممکن است در کلاس های آنلاین یا حضوری رخ داده باشد
- درک بهتر مطالب برای افرادی که نتوانستند مطالبی را در کلاس آنلاین به خوبی درک کنند یا در یک جلسه غایب بودند.
- امکان کسب درآمد بیشتر برای مربی و برگزار کننده دوره آموزشی
- حذف محدودیت های مربوط به سرعت پایین اینترنت و نقص نرم افزار
آموزش معکوس
آموزش برگردان یا (Flipped) یکی از روش های آموزشی موثر در آموزش مجازی است که در کلاس های مجازی بسیار بهتر از کلاس های حضوری قابل پیاده سازی است. روش آموزش معکوس به طور خلاصه این است که فراگیران مطالب هر جلسه را قبل از برگزاری آن مطالعه می کنند و در ابتدای کلاس نظرات و سوالات خود را بیان می کنند. سپس معلم مطالب را مرور می کند و نواقص احتمالی را اصلاح می کند. به این ترتیب ضریب نفوذ مطالب در ذهن فراگیران افزایش یافته و حتی نیاز آنها به مرور مطالب بعد از کلاس کاهش می یابد.
آموزش معکوس به شدت به بحث و تبادل نظر متکی است. موضوعی که در کلاس های حضوری به دلایلی از جمله نیاز زبان آموزان به غلبه بر اضطراب خود هنگام صحبت در مقابل دیگران و محدودیت زمانی، چندان امکان پذیر نیست. اما نحوه آموزش آنلاین به خصوص با توجه به امکان چت و ارسال نظرات و سوالات به صورت همزمان توسط تمامی زبان آموزان یکی از خلاقانه ترین انواع روش های آموزش مجازی محسوب می شود.
آموزش مبتنی بر بازی
استفاده از بازی ها در کلاس های حضوری موضوعی بعید است که به ندرت اتفاق می افتد به جز برای گروه های سنی جوان و کودکان یا زبان آموزان با شرایط فیزیکی خاص. علاوه بر این، آموزش مبتنی بر بازی در کلاس های حضوری نیاز به تجهیزات و لوازم خاصی دارد که تهیه آن ها همیشه امکان پذیر نیست و اجرای آن ها زمان زیادی می برد. برعکس این روش یکی از مهم ترین و جدیدترین انواع روش های آموزش مجازی محسوب می شود. امکانی که مخصوصا بازی های آنلاین فراهم کرده اند.
با توجه به تأثیرات مثبت آموزش مبتنی بر بازی بر یادگیری و اشتیاق فراگیران به عنوان یکی از روش های آموزشی مؤثر در آموزش مجازی، مطالعات زیادی انجام شده است که نتایج آن در اینترنت موجود است. همچنین بازی های آنلاین آموزشی متنوع هستند و می توانند همه سنین و تیپ های شخصیتی را راضی کنند. اما در چند دوره آموزشی فقط به بازی تاکید شده و بیشتر به عنوان یک روش کمک آموزشی دیده می شود.
آموزش مجازی و متاورس
یکی از جدیدترین روش های آموزش مجازی، آموزش از طریق متاورس می باشد. اگر اهل بازی های آنلاین هستید یا به ارزهای دیجیتال علاقه مند هستید، حتما نام متاورس را شنیده اید. این فضا در واقع یک دنیای واقعی شبیه سازی شده در اینترنت است که در آن افراد از طریق آواتارها و دارایی های دیجیتال خود با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند.
در چند سال گذشته، با توسعه روز افزون صنعت بلاک چین، چندین پلتفرم متاورس با تمرکز بر آموزش پدید آمده اند. در حال حاضر، دانشگاه‌های برتر مانند دانشگاه توکیو، استنفورد، نیومکزیکو، مریلند و دانشگاه کالج لندن متاورز آموزشی خاص خود را دارند. در کشور ما نیز دانشگاه های تهران و فنی شریف در این زمینه گام برداشته اند.
آموزش از طریق متاورس به عنوان یکی از جدیدترین روش های آموزش مجازی، نیازمند تجهیزات واقعیت مجازی (VR) مانند هدست، عینک و سنسورهای مختلف است. هرچه تجهیزات بیشتری داشته باشید، در Metaverse احساس واقعی تری خواهید داشت، درست مانند آنچه در بازی های VR تجربه کرده اید. در یک کلاس آموزشی مجازی در متاورس، می توانید مانند کلاس های حضوری، روی یک صندلی بنشینید، کنفرانس بدهید، روی تابلو بنویسید و حتی برخی فعالیت های گروهی را با افراد دیگر انجام دهید.
نکاتی برای ارتقای کیفیت آموزش مجازی
همانطور که تا کنون متوجه شده اید، انواع روش های آموزش مجازی به شدت بر فناوری تکیه دارند. بنابراین لازم است در بودجه بندی خود به تهیه تجهیزاتی مانند اینترنت باکیفیت، نرم افزار کلاس آنلاین حرفه ای، دوربین، میکروفون و سایر تجهیزات ضروری توجه ویژه ای داشته باشید.
نکته بعدی در مورد ترکیب روش های مختلف آموزش مجازی است. برخلاف آموزش حضوری، در آموزش مجازی به یک یا دو روش محدود نمی شوید. می توانید در یک جلسه از چندین روش با هم استفاده کنید. روش مناسب برای هر جلسه با توجه به محتوای آموزش، امکانات شما و علاقه مخاطبان شما تعیین می شود.
این نکته را فراموش نکنید، حفظ ارتباط موثر با فراگیران یکی از مهم ترین چالش های آموزش مجازی است. فقدان تماس فیزیکی نباید ارتباط شما را با مخاطبان ضعیف کند. برای این منظور حتما از ابزارهای ارائه شده توسط نرم افزارهای آموزش مجازی نهایت استفاده را ببرید و با مطالعه و تمرین مهارت های ارتباط کلامی خود را افزایش دهید.
جمع بندی
از نظر زمان‌بندی، آموزش مجازی به دو دسته آنلاین و آفلاین تقسیم می‌شود. اما از لحاظ روش‌های انتقال مطالب، روش‌های مختلفی مانند آموزش مبتنی بر ارائه، آموزش معکوس، آموزش با تخته وایت‌برد و آموزش مبتنی بر بازی، به‌عنوان مهم‌ترین شیوه‌های آموزش مجازی شناخته می‌شوند. در سال‌های اخیر، استفاده از متاورس و واقعیت مجازی به‌عنوان یکی از روش‌های مؤثر آموزش مجازی، در بسیاری از مراکز آموزشی مورد توجه قرار گرفته است. بسته به نوع محتوا، محدودیت‌های مالی، امکانات و نیازهای مخاطبان خود، باید از یکی یا ترکیبی از این روش‌ها برای برگزاری دوره‌های آموزشی استفاده کنید.
